ارزیابی وضعیت شاخص های پایداری منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی آبخوان ماهیدشت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مهندسی منابع آب، گروه هیدرولوژی و منابع آب، دانشکده مهندسی آب و محیط زیست، دانشگاه شهید چمران اهواز، ا یران.

2 استاد، گروه ه یدرولوژی و منابع آب، دانشکده مهندسی آب و محیط زیست، دانشگاه شهید چمران اهواز، ا یران.

3 دانشیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

آب‌های زیرزمینی منابعی محدود و آسیب ‌پذیرند که در شرایط تعادل بین تغذیه و استحصال برگشت‌پذیر هستند. دشت ماهیدشت استان کرمانشاه که در گذشته به عنوان یکی از حاصلخیزترین و پهناورترین دشت‌های غرب ایران بوده است، روند رو به کاهش آب زیرزمینی به ویژه در سال‌های اخیر کاملا مشهود است. سعی شده است در این مقاله با بهره گیری از مدل سازی آب زیرزمینی دشت ماهیدشت با استفاده از مدل ModFlow، پایداری آب زیرزمینی دشت ماهیدشت بر مبنای تحلیل وضعیت موجود و چهار سناریوی مدیریتی (سناریو ادامه روند کنونی، سناریو تعدیل پروانه‌ها و کاهش 30 درصدی استحصال آب زیرزمینی، سناریو حذف چاه‌های غیرمجاز و تعدیل پروانه‌ها و کاهش 40 دصدی استحصال آب زیرزمینی و سناریو افزایش استحصال آب زیرزمینی و توسعه کشت غیر مجاز) با استفاده از شاخص GSI مورد بررسی قرار گیرد. نتایج بیانگر وضعیت ناپایدار آبخوان ماهیدشت است و اعمال سناریو مدیریتی بصورت کاهش 30 و 40 درصدی استحصال آب زیرزمینی نیز مناطق مرکزی آبخوان را پایدار نخواهد کرد و در بالاترین حالت ممکن شاخص مذکور 6/0 خواهد بود. وضعیت ناپایدار این دشت بیش از هر زمان، نیار به کنترل برداشت داشته و باید در اولویت برنامه‌های سازگاری با کم آبی سیاستمداران، برنامه ریزان، مدیران و همه گروداران آب منطقه قرار گرفته و از فهرست مناطق مستعد توسعه کشاورزی حذف گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


سامانی، سعیده.، روزبهانی، رضا.، کاوسی حیدری، علیرضا.، و کاردان مقدم، حمید. (1399). ارائه چارچوب ارزیابی پایداری منابع آب زیرزمینی از طریق شاخص. آب و توسعه پایدار، 7(1)، 60-49. https://doi.org/10.22067/jwsd.v7i1.80946.
طاهری، سیددانیال.، و علیزاده، کامیاب. (1390). دسترسی و حفظ منابع آب در بحران. مجله علمی ابن سـینا/اداره بهداشت و درمان نهاجا، 1و2 ،60-5. http://ebnesina.ajaums.ac.ir/article-1-130-fa.html
فاطمی، سید احسان.، و حافظ پرست، مریم. (1395).  محاسبه شاخص های پایداری آب و پایداری حوضه آبریز در راستای حفظ توسعه پایدار (مطالعه موردی: حوضه آبریز گاماسیاب).  نشریه جغرافیا و پایداری محیط، 18(1)، 33-21. https://ges.razi.ac.ir/article_553.html
فلاح، سیف اله.، قبادی نیا، مهدی.، شکرگزار دارابی، محسن.، و قربانی دشتکی، شجاع. (1391). بررسی پایداری منابع آب زیرزمینی دشت داراب استان فارس. پژوهش آب در کشاورزی (علوم خاک و آب)، 26(2 (ب))، 172-161. https://sid.ir/paper/196687/fa
کمالی، اصغر.، و نیک سخن، محمدحسین. (1396). توسعه مدلی برای محاسبه شاخص­های پایداری کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی. مجله اکوهیدرولوژی. 4(4). 1087-1071.  https://doi.org/10.22059/IJE.2017.63237
محسنی، بهروز.، حبیب نژاد روشن، محمود.، شاهدی، کاکا.، و درزی نفت چالی، عبداله. (1401). ارزیابی پایداری منابع آب زیرزمینی با استفاده از شاخص های بهره برداری آب و کمبود آب سبز. مجله علوم ومهندسی آبخیزداری ایران، ۱۶ (۵۹) ،۲۳-۳۱. http://jwmsei.ir/article-1044-1-fa.html
Bui, N.T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du BUI, D., & Truong, N.T. (2016). Enviromental sustainability assessment of ground water resources in Hanoi, Vietnam by a sample AHP approach. Journal of Japan Society of Civil Engineers, Ser. G (Environmental Re-Greece. Water, 6(4), 1043-1068. https://doi.org/10.2208/jscejer.72.I_137.
Bui, N.T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du Bui, D., Truong, N.T., & Nakagawa, K. (2018). Social sustainability assessment of groundwater resources: A case study of Hanoi, Vietnam. Ecological indicators, 93, 1034-1042. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2018.06.005.
Falah, S. E., Qobadinia, M., Shekargar Darabi, M., & Ghorbani Dashtaki, Sh. (2011). Investigating the sustainability of underground water resources in Darab plain, Fars province. Water Research in Agriculture (Soil and Water Sciences), 26(2(b)), 161-172. https://sid.ir/paper/196687/fa. [In Persian]­
Fatemi, S.E., & Hafez Parast, M. (2015). Calculation of indicators of water stability and watershed stability in order to maintain sustainable development (case study: Gamasiab watershed). Journal of Geography and Environmental Sustainability, 18(1), 21-33. https://ges.razi.ac.ir/article_553.html. [In Persian]­
Kamali, A., Khosh Sokhan, & M. H. (1396). Development of a model for calculating quantitative and qualitative sustainability indicators of underground water resources. Journal of Ecohydrology,4(4), 1071-1087. https://doi.org/10.22059/IJE.2017.63237. [In Persian]
Lipponen, A. ed. (2007). Groundwater resources sustainability indicators. Paris, UNESCO.
Loucks, DP. (1997). Quantifying trends in system sustainability, Hydrological Sciences Journal, 42(4), 513-30. https://doi.org/ 10.1080/02626669709492051.
Majidipour, F., Najafi, S.M.B., Taheri, K., Fathollahi, J., & Missimer, T.H. (2021). Index-based Groundwater Sustainability Assessment in the Socio-Economic Context: a Case Study in the Western Iran. Environmental Management, 67, 648–666. https://doi.org/10.1007/s00267-021-01424-7
Mays , L. W.(2013). Groundwater Resources Sustainability: Past, Present, and Future. Water Resour Manage. https://doi.org/10.1007/s11269-013-0436-7
Mohseni, B., Habibnejad Roshan, M., Shahidi, K., & Darzi Naftchali, A. (1401). Assessing the sustainability of underground water resources using water exploitation indicators and green water shortage. Iranian Journal of Watershed Science and Engineering, 16 (59), 23-31. http://jwmsei.ir/article-1044-1-fa.html. [In Persian]­
Krishnamoorthy, N., Thirumalai,R., Lenin Sundar, M., Anusuya,M., Manoj Kumar,P., Hemalatha,E., Mohan Prasad, M., & Munjal, N. (2023). Assessment of underground water quality and water quality index across the Noyyal River  basin of Tirupur District in South India. Urban Climate, 49, 101436. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2023.101436.
Ranjbarmanesh, N., & Entezari, M. (2013). Crisis caused by falling groundwater level due to tectonic activity in Mahidasht plain. Applied Geomorphology of Iran, 1 (2), 1-18. http://journals.hsu.ac.ir/agi/article-1-46-fa.html. [In Persian]
Rejani, R., Jha, M.K., Panda, S.N., Mull, R. (2008). Simulation modeling for efficient groundwater management in Balasore coastal basin, India. Water Resources Management, 22(1),23. https://doi.org/10.1007/s11269-006-9142-z.
Samani, S., Rozbahani, R., Kaousi Heydari, A., & Kardan Moghadam, H. (2019). Providing a framework for assessing the sustainability of underground water resources through an index. Water and sustainable development, 7(1), 49-60. https://doi.org/10.22067/jwsd.v7i1.80946. [In Persian]
Sandoval-Solis, S., McKinney, D.C., & Loucks, D.P. (2010). Sustainability index for water resources planning and management. Journal of Water Resources Planning and Management, 137(5), 381-390. https://doi.org/10.1061/(ASCE)WR.1943-5452.0000134.
Taheri, S.D., & Alizade, K. (2011).  Management and conservation of water resources in crisis. Ibn Sina scientific journal/ Nahaja health and treatment department, 1&2. 5-60. http://ebnesina.ajaums.ac.ir/article-1-130-fa.html. [In Persian]